۲-۷- اهمیت ارزیابی کیفیت سود

اهمیت کیفیت سود از سه دیدگاه قابل توضیح است: دیدگاه سرمایه گذاران، دیدگاه استفاده کنندگان صورت های مالی و دیدگاه تدوین کنندگان استانداردها.

از دیدگاه سرمایه گذاران، کیفیت سود بیانگر چگونگی تخصیص منابع است. کیفیت سود پایین به علت تخصیص نادرست منابع، منجر به کاهش رشد اقتصادی می شود.

از دیدگاه استفاده کنندگان، سود گزارش شده معمولاً در قراردادهای بدهی و طرح های پاداش مورد استفاده قرار می‌گیرد و ‌بنابرین‏ تصمیم گیری بر اساس سود با کیفیت پایین، باعث انتقال ناخواسته ی ثروت خواهد شد. برای نمونه اگر از سود به عنوان معیار ارزیابی عملکرد مدیریت استفاده شود، ارائه ی سودهای بیش از واقع، منجر به اعطای حقوق و مزایای بیش از اندازه به مدیران می شود. علاوه براین، چنین سودی ممکن است بحران مالی شرکت را پنهان کند و باعث اعتباردهی نادرست از سوی اعتباردهندگان گردد.

همچنین زمانی که تدوین کنندگان استانداردهای حسابداری در جستجوی بازخورد استانداردها از نظر کارایی هستند، به خروجی های سیستم حسابداری از جمله سود، توجه خواهند کرد. یعنی از دیدگاه تدوین کنندگان استانداردها، کیفیت گزارش های مالی و سود به طور غیر مستقیم، نشان دهنده کیفیت استانداردهای گزارشگری مالی است (اسماعیلی،۱۳۸۶).

۲-۸- معیارهای ارزیابی کیفیت سود

ادبیات کیفیت سود در ابعاد گوناگونی پیشرفت ‌کرده‌است و یکی از چشمگیرترین آن ها، بهبودی است که در دقت شاخص های مورد استفاده برای ارزیابی کیفیت سود، اتفاق افتاده است. با توجه به تعاریف متعدد ارائه شده از کیفیت سود، معیارهای مورد استفاده برای ارزیابی کیفیت سود متفاوت می‌باشد. معیارهای ارزیابی کیفیت سود و اجزای مربوط به آن را که توسط کاترین و وینسنت (۲۰۰۲) ^[۱۳]مطرح شده است را می توان به صورت جدول زیر طبقه بندی نمود :

جدول (۲-۱) معیارهای ارزیابی کیفیت سود و اجزای مربوطه

معیار های ارزیابی
اجزای مربوطه

الف) مفهوم کیفیت سود مبتنی بر سری زمانی ویژگی های سود

۱٫پایداری

۲٫قابلیت پیش‌بینی

۳٫ نوسان پذیری

ب) مفهوم کیفیت سود بر اساس رابطه بین سود و اقلام تعهدی و وجه نقد

۱٫ نسبت وجه نقد حاصل از فعالیت های عملیاتی به سود

ب) مفهوم کیفیت سود بر اساس رابطه بین سود و اقلام تعهدی و وجه نقد

۱٫ نسبت وجه نقد حاصل از فعالیت های عملیاتی به سود

۲٫ تغییر در کل اقلام تعهدی

۳٫ پیش‌بینی اجزای اختیاری اقلام تعهدی به کمک متغیرهای حسابداری

۴٫ پیش‌بینی روابط بین اقلام تعهدی و جریان های نقدی

ج) مفهوم کیفیت سود بر اساس ویژگی های کیفی چارچوب نظری هیات استاندارد های حسابداری مالی (FASB)

مربوط بودن و قابلیت اتکا

د) مفهوم کیفیت سود بر اساس تاثیرگذاری در تصمیم

۱٫ قضاوت ها و برآوردها ، معیاری معکوس از کیفیت سود.

۲٫ رابطه ی معکوس بین کیفیت سود و تغییر استانداردهای حسابداری

با توجه به اینکه در پژوهش حاضر، کیفیت اقلام تعهدی به عنوان معیاری برای ارزیابی کیفیت سود مورد استفاده قرار می‌گیرد، در ادامه به بیان توضیحاتی در این زمینه پرداخته می شود.

۲-۹- کیفیت اقلام تعهدی

اقلام تعهدی تفاوت بین سود حسابداری و جریان وجوه نقد حاصل از عملیات است. بدین معنی که اقلام تعهدی مثبت بزرگ نشان دهنده ی فزونی سود گزارش شده نسبت به جریان وجوه نقد تولید شده توسط شرکت می‌باشد. این تفاوت، نتیجه رعایت قیود حسابداری مانند اصل تحقق درآمد و اصل تطابق می‌باشد.

یکی از نقش های مهم اقلام تعهدی، انتقال یا تعدیل شناسایی جریان های نقدی در طول زمان می‌باشد. اما ایراد وارد بر اقلام تعهدی ، این است که اغلب بر اساس مفروضات و برآوردها می‌باشد که اگر اشتباه باشد باید در سود و اقلام تعهدی آتی تصحیح شوند. برای نمونه، اگر عایدات حاصل از حساب های دریافتنی، کم تر از برآورد اولیه باشد، ثبت بعدی خطای برآورد را ثبت می‌کند. در حالی که صاحب نظران اعتقاد دارند که خطای برآورد و اصلاحات بعدی، می‌تواند سودمندی اقلام تعهدی را کاهش دهد. ‌بنابرین‏، کیفیت اقلام تعهدی و سود در هنگام مواجه با خطای برآورد کاهش می‌یابد. شایان ذکر است که خطای برآورد ممکن است ناشی از صلاح دیدهای مدیریت و تعمدی باشد و یا ناشی از ویژگی های شرکت از قبیل پیچیدگی معاملات و توانایی پیش‌بینی محیط شرکت باشد (اسماعیلی،۱۳۸۶).

کیفیت اقلام تعهدی رایج ترین معیار استفاده شده در پژوهش های کیفیت سود است که به تدریج یک فرایند بهبود مستمر در رابطه با آن به وجود آمده است. مقایسه اقلام تعهدی با تحقق جریان های نقد این امکان را فراهم می‌کند که کیفیت اقلام تعهدی و کیفیت سود ارزیابی شود. محققان بر این باورند که کیفیت سود هنگامی بالا است که کیفیت اقلام تعهدی بالا باشد.

۲-۹-۱ – اجزای اقلام تعهدی

اقلام تعهدی را می توان در دو گروه دسته بندی کرد (خواجوی و ناظمی،۱۳۸۴):

اجزای اختیاری اقلام تعهدی^[۱۴]: عبارت است از اقلام تعهدی که مدیریت قادر به اعمال کنترل هایی روی آن ها می‌باشد.

اجزای غیراختیاری اقلام تعهدی^[۱۵]: عبارت از اقلام تعهدی است که مدیریت نمی تواند کنترل هایی روی آن ها اعمال نماید.

دچو و دیچو (۲۰۰۲) چهار عامل غیر اختیاری را در کیفیت اقلام تعهدی بسیار مهم می دانند: اندازه ی شرکت، انحراف معیار جریان نقد عملیات، انحراف معیار درآمد حاصل از فروش و تعداد سال هایی که شرکت زیان گزارش ‌کرده‌است (فراوانی شناخت زیان).

۲-۹-۲- اندازه گیری کیفیت اقلام تعهدی

اقلام تعهدی تاکنون توسط محققان زیادی مورد بحث قرار گرفته و برخی مبادرت به تعیین مدلی برای اندازه گیری آن نموده اند، در این قسمت نگاهی گذرا به برخی از این مدل ها می شود. در ابتدا مدل ساده ای مانند مدل هیلی^[۱۶] مطرح می شود و در ادامه مدل های کامل تری در این رابطه ارائه می‌گردد؛ به ویژه مدل فرانسیس و همکاران که مورد استفاده ی این پژوهش است، به طور مفصل تری توضیح داده می شود.

۲-۹-۲-۱-مدل هیلی

هیلی (۱۹۸۵) این مدل را به صورت رابطه ی شماره (۲-۱) ارائه نموده است:

رابطه (۲-۱)

(NDA_t=1/n(

NDA: اقلام تعهدی غیر اختیاری

n: تعداد سال های برآورد

m: سال برآورد

Am-1: جمع دارایی های سال قبل

Tam: جمع کل اقلام تعهدی سال m