به طور کلی زبان مشترک غالب این اسناد اعم از الزام آور و غیر الزام آور در اعمال اصل مذکور مستلزم شناسایی ۱) استاندارد های متفاوت برای کشورهای در حال توسعه ؛ ۲) پذیرش مسئولیت کشورهای توسعه یافته برای کمک به توسعه پایدار در کشورهای در حال توسعه است. (عبداللهی,۲۰۴,۲۹)
پیشبینی چنین نظامی در حقوق بین الملل میتواند جامعه جهانی را مورد خسارات زیست محیطی برون مرزی که تعیین منشا حقیقی آن ها در اغلب موارد غیر ممکن است، یاری نماید. بر اساس چنین الگویی می توان نظام مسئولیت بینالمللی مشترکی را بین دولت ها برقرار نمود. البته در چنین نظامی، اصول انصاف و عدالت به عنوان مبانی عمده لحاظ میگردد.
بخش دوم: معاهدات بینالمللی ناظر بر حفاظت از محیط زیست تالاب ها
امروزه معاهدات ساز و کارهای اصلی به شمار میروند که بدان وسیله کشورها روابطشان را با یکدیگر تنظیم میکنند، در واقع معاهدات منبع اصلی حقوق بین الملل تلقی میشوند و چارچوبی را جهت تنظیم روابط بینالمللی جدید کشورها فراهم میسازند.
یکی از جنبههای روابط و همکاری بین دولت ها در دهه های اخیر را می توان حمایت و حفاظت از محیط زیست دانست. ویژگی یکپارچه بودن عناصر زیست محیطی کره زمین از یک سو و خصوصیت برون مرزی آلودگی های زیست محیطی از سوی دیگر همکاری بین دولت ها را در این زمینه اجتناب ناپذیر نموده است.
بدین معنا که آسیب های زیست محیطی ایجاد شده در یک منطقه جغرافیایی و در داخل قلمرو یک کشور میتواند به مناطق جغرافیایی دیگر نفوذ کند و اثرات جدی بر محیط زیست دیگر کشورها داشته باشد.
لذا شاید بتوان گفت معاهدات زیست محیطی بینالمللی موثرترین و رایجترین شیوه همکاری بینالمللی در جهت پاسخگویی به مسایل و مشکلات زیست محیطی میباشند.
بنابر آنچه گفته شد، دولت ها علاوه بر آن که بر اساس اصول و مفاهیم حقوق بین الملل محیط زیست، در حفاطت از محیط زیست تالاب ها دارای تعهداتی بینالمللی هستند، میتوانند به موجب تعهدات الزام آوری که در ضمن معاهدات و کنوانسیون های بینالمللی آورده شده است، ملتزم به حفاظت از محیط زیست تالاب ها گردند.
به منظور همکاری و مشارکت بینالمللی در چارچوب معاهدات بینالمللی در جهت حفاظت از محیط زیست تالاب ها، کنوانسیون هایی را که به طور مستقیم و غیر مستقیم ناظر بر این امر بوده، می توان شامل کنوانسیون رامسر ۱۹۷۱، کنوانسیون تنوع زیستی ۱۹۹۲، کنوانسیون حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان ۱۹۷۲ دانست، که بر مبنای این معاهدات، تعهداتی بر دولت ها مقرر گردیده است. لذا بررسی و ارزیابی چارچوب تعهداتی دولت ها بر اساس معاهدات بینالمللی که به حفاظت از محیط زیست تالاب ها می پردازند در بخش پیش رو صورت میگیرد.
مبحث اول: کنوانسیون رامسر ۱۹۷۱ به عنوان نظام حقوقی خاص محیط زیست تالاب ها
همان طور که گفته شد، تالاب ها از لحاظ اکوسیستمی بسیار آسیب پذیرند و طی قرن ها، استفاده و بهره مندی انسانی از تالاب ها بدون در نظر گرفتن ملاحظات و نتایج احتمالی زیست محیطی صورت گرفته است.
تالاب ها از لحاظ بینالمللی میتوانند دارای دو اهمیت باشند: ۱٫ زمانی که تالاب به عنوان زیستگاه پرندگان آبی مهاجر استفاده میگردد ۲٫ زمانی که تالاب در محدوده و قلمرو دو یا چند کشور قرار گرفته باشد.
اگرچه در سطح بینالمللی تلاش های اندکی به منظور حفاظت از تالاب ها صورت گرفته است اما کنوانسیون رامسر معیار و میزانی به منظور آگاهی از ارزش های متکثر تالاب ها و همچنین نقطه آغازینی برای کاهش تخریب تالاب ها بواسطه همکاری بینالمللی است.
از منظر بینالمللی مهمترین عنصر مرتبط با تالاب ها، نقش آن به عنوان زیستگاه پرندگان مهاجر به ویژه پرندگان آبی است. حفاظت از این منابع حیات وحش، هدف اصلی و اولیه کنوانسیون رامسر است.
کنوانسیون رامسر به منظور حمایت از پرندگان آبی و زیستگاه های آن ها منعقد گردید. (http://www.vramsar.org). پرندگان آبی و مهاجر به مکان هایی برای زاد و ولد و آشیانه سازی نیاز دارند و تالاب مناطقی هستند که به طور معمول این پرندگان در آن سکنی می گزینند. روند افزایشی تخریب و نابودی تالاب ها منجر به انعقاد کنوانسیون رامسر به منظور حفاظت از پرندگان آبی، پرنده های مهاجر و زیستگاه های آنان گردید.
کنوانسیون رامسر مکانیسم اولیه و ابتدایی در جهت همکاری بینالمللی به منظور حفاظت از تالاب ها به شمار می رود. این کنوانسیون تنها کنوانسیونی است که به حفاظت از نوع خاصی از اکوسیستم ها و همچنین گونه های وابسته به آن میپردازد. متاسفانه، این اکوسیستم ها به واسطه فعالیت های انسانی همچون لایروبی، تغییر کاربری زمین، آلودگی و بهره برداری نادرست از گونه های وابسته به تالاب ها در معرض تهدید قرار دارند.
کنوانسیون رامسر با هدف مقابله مستقیم با عوامل تهدید کننده و تخریب کننده تالاب ها در سطح جهانی تهیه و تدوین گردیده است. کنوانسیوم به این دلیل که نگرانی اولیه اش به طور انحصاری حفاظت از زیستگاه هاست، موافقتنامه ای منحصر به فرد به شمار می رود. رویکرد حفاظتی کنوانسیون نیز بر یک منوال ویژه و خاص قرار دارد.
کنوانسیون رامسر معاهده ایی بین الدولی به شمار می رود که در ۲ فوریه ۱۹۷۱ در رامسر ایران منعقد گردید. این کنوانسیون نخستین معاهده مدرن جهانی بین الدولی راجع به حفاظت و استفاده پایدار از منابع طبیعی میباشد، که در قیاس با سایر معاهدات زیست محیطی امروزی مقررات آن به نسبت از کلیت و وضوح برخوردار است. با گذر زمان، فعالیت های کنفرانس و نشست های دولت های متعاهد توسعه و بسط یافته و تفاسیر مطلوبی را از اصول اساسی معاهده به جا آورده شده است و این امر موجب گردیده کنوانسیون کارایی خود را با وجود تغییرات در شرایط و مقتضیات زیست محیطی حفظ نماید.
کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۵ لازم الاجرا گردید و در حال حاضر (می ۲۰۱۴) ۱۶۸ عضو از دولت های سرتاسر جهان را در خود دارا است. اگرچه هدف مرکزی کنوانسیون رامسر ضرورت استفاده پایدار از تمامی تالاب هاست، اما هسته مرکزی آن فهرست تالاب های با اهمیت بینالمللی است.
گفتار اول: ضرورت و چرایی عضویت دولت ها در کنوانسیون رامسر
کنوانسیون رامسر راجع به تالاب ها ، به عنوان ابزاری در جهت توجه بینالمللی به زیستگاه های تالابی که تا حدودی در نتیجه عدم آگاهی از کارکردها ، ارزش ها و خدمات موجود در تالاب ها رو به نابودی هستند شکل گرفته است. دولت هایی که به این کنوانسیون ملحق میگردند به دنبال اجرای تعهداتی هستند که لطمات و ویرانی های صورت گرفته در تالاب ها را ترمیم دهند.
علاوه بر این، بسیاری از تالاب ها به دلیل فرامرزی بودن بین دو یا چند کشور از یک سیستم و ساختار بینالمللی برخوردارند یا اینکه بخشی از منابع رودخانه ایی هستند که در بیش از یک کشور مشترک میباشند.
تلاش ها به منظور حفاظت و مدیریت این مناطق آبی بدون وجود یک چارچوب به منظور همکاری و تبادل افکار بینالمللی که در بردارنده منافع متقابل باشد، امکان پذیر نمی باشد.