پس، از آنچه خدا روزیتان کرده‌است، حلال و پاکیزه بخورید؛ و شکر نعمت خدا را بجا آورید اگر او را می‌پرستید.[۵۰]
تقسیر: این جمله فرع دو آیه قبل است، یعنی حال که کفران نعمت، عذاب الهی در پی دارد، پس شما از آنچه خداروزیتان نموده حلال و طیب بهره ببرید و این ها از شما منع نشده، اما اگر خدا رامی پرستید، شکر او را بجا آورید. (همان، ج۱۲: ۵۲۵)
و خودکشی نکنید! خداوند نسبت به شما مهربان است.[۵۱]
تفسیر: باعث کشته شدن خودتان نشوید و مؤمنان در حکم یک فرد واحد فرض شده اند که آسیب رسیدن به یک جزء از آن ها مانند آن است که همه مسلمانان ضرر ببینند و همچنین شامل نهی از قتل نفس (انتحار) و قتل غیر نیز می‌گردد و چون خدا نسبت به شما مهربان است.(همان، ج ۴: ۵۰۱)
۱٫۲٫۴٫ ۲٫ اخلاق اجتماعی
۱٫۲٫۱٫۲٫۴٫ پدر و مادر
از آنجا که پدر و مادر واسطه فیض الهى به فرزندان هستند، و رضاى خدا در رضاى ایشان است و احسان به والدین در قرآن در کنار عبادت خدا واجب شمرده شده است، از اینرو لازم است که حقوق آن ها را بشناسیم و در برآوردن آن بکوشیم; چراکه برآوردن حقوق پدر و مادر جز از طریق آشنایى با حقوق ایشان امکان ندارد.
چیزی را شریک خدا قرار ندهید! و به پدر و مادر نیکی کنید![۵۲]
تفسیر: خدا چه چیزهایی را حرام کرده و به دنبال آن عین وحی را نقل کرده ومحرماتی را نام برده که اختصاص به شریعت معینی از شرایع الهی ندارد و آن محرمات عبارت است از: شرک به خدا، ترک احسان به پدر و مادر.(همان، ج ۷: ۵۱۵)
و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیکی کنید! هرگاه یکی از آن دو، یا هر دوی آن ها، نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آن ها روا مدار! و بر آن ها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آن ها بگو! [۵۳]
تفسیر: قضاء و حکم تشریعی خداونداین است که هرگز جز او را نپرستید و خداوند چنانچه خود در قرآن کریمش فرموده ،هرگز گناه شرک را نمی آمرزد، چون بزرگترین گناهان است و خداوند گناهان کمتر از آن را از هرکه بخواهد می آمرزد، و به همین جهت هم خداوند آن را بر سایر گناهان مقدم نموده است و سپس به مسأله نیکی به پدر و مادر اشاره می کند و باید دانست (عاق والدین ) بزرگترین گناهان کبیره بعد از شرک است. همان طور که احسان به آن ها بعد از مسأله توحید واجبترین واجبات است و این تعبیر و کنار هم آوردن این دو مسأله (توحید و نیکی به پدر و مادر) در موارد دیگری نیز درقرآن آورده شده است (همان، ج ۱۳: ۱۱۰)
به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.[۵۴]
تفسیر: می فرماید: ما به انسان‌ها در خصوص پدر و مادرشان عهد خوبی کردیم و دستوردادیم که به آنان احسان کنند.(همان، ج ۱۶: ۱۵۴)
ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکی کند.[۵۵]
تفسیر: (توصیه) یعنی سفارش توأم با موعظه و خیرخواهی و (ایزاع ) یعنی الهام عملی و دعوت باطنی. می فرماید: ما سفارش کردیم به انسان درباره پدر و مادرش که به آن دو احسان کند،به هر مقدار که بتواند و این سفارش مخصوص به شریعت اسلام نیست بلکه از احکام عمومی خدا است که در همه شرایع الهی تشریع شده است.(همان، ج ۱۸: ۳۰۷)
پروردگارا! من و پدر و مادرم و همه مؤمنان را، درآنروز که حساب برپا می‌شود، بیامرز.[۵۶]
تفسیر: با این جمله حضرت ابراهیم (ع ) دعای خود را ختم نموده و این درخواست سوم آنحضرت است که در آن برای خود و پدر و مادرش و سایر مؤمنان طلب مغفرت می کند.(همان ج، ۱۲: ۱۱۵)
پروردگارا! مرا، و پدر و مادرم و تمام کسانی را که با ایمان وارد خانه من شدند، و جمیع مردان و زنان با ایمان را بیامرز؛ و ظالمان را جز هلاکت میفزا ! [۵۷]
تفسیر: این عبارت در واقع دعای نوح(ع) در حق همه مؤمنان تا روز قیامت است و از خدامی خواهد، او، پدر و مادرش، مؤمنان قومش و همه مؤمنین تا قیام قیامت را مشمول مغفرت خود قرار دهد و ستمکاران کافر را جز هلاکت نیافزاید، و (تبار) یعنی هلاکتی که در آخرت باعث عذاب شود همان ضلالت است.(همان، ج ۲۰: ۵۷)
و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم.[۵۸]
تفسیر: وجوب شکر والدین، مانند شکر خدا، بلکه شکر والدین، شکر خدا است، چون منتهى به سفارش و امر خداى تعالى است، پس شکر پدر و مادر عبادت خدا و شکر اوست. (همان، ج ۱۶: ۳۲۳)
۲٫۲٫۱٫۲٫۴٫ همسر
همان گونه که مىدانید اسلام براى زن و شوهر، حقوق واجب و مستحبى قرار داده که لازم است رعایت کنند و مراقب باشند که این دستورات حیاتبخش را زیر پا نگذارند چرا که این حقوق، پایه های اساسى خانواده را تشکیل مىدهد و خیر و سعادت، محبت، لذّت و آرامش و بقاى زندگى مشترک را تأمین مىکند. در ذیل به مهمترین وظایف متقابل زن و شوهر نسبت به هم اشاره مىشود:
و مهر زنان را (به طور کامل) به عنوان یک بدهی (یا عطیه،) به آنان بپردازید! (ولی) اگر آن ها چیزی از آن را با رضایت خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید![۵۹]
تفسیر: وجوب دادن مهر به زنان مسئله اى نیست که فقط اسلام آن را تأسيس کرده باشد بلکه مسئله اى است که اساساً در بین مردم و در سنن ازدواجشان متداول بوده است سنت خود بشر بر این جارى بود و هست که پولى و یا مالى را که قیمتى داشته باشد به عنوان مهریه به زنان اختصاص دهند و کانه این پول را عوض عصمت او قرار دهند.(همان، ج ۴: ۲۷۰)
و از نشانه های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید، و در میانتان مودت و رحمت قرار داد؛ در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکر می‌کنند![۶۰]
تفسیر: و از نشانه های دیگر پروردگار آن است که برای بشر از جنس خودش جفتی قرار داد تا مسأله توالد و تناسل صورت بگیرد و آن ها را به گونه ای آفرید که هر یک به تنهایی ناقص و محتاج به دیگری باشد، چون هر ناقصی جویای کمال است و این همان میل و شهوتی است که خداوند آن را در هر یک از این دو جفت به امانت نهاده است، تا بواسطه یکدیگر به آرامش و کمال برسند.(همان، ج ۱۶: ۲۵۰)
۳٫۲٫۱٫۲٫۴٫ فرزندان
این امر بر کسی پوشیده نیست که اسلام نهایت احترام و ارزش را برای والدین در نظر گرفته است. قرآن کریم در میان آن همه سفارش که به فرزندان نسبت به والدین دارد حقوقی را هم برای فرزندان قائل می شود که بر عهده والدین می‌باشد.
مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیرمی‌دهند.[۶۱]
تفسیر: کلمه (والدات )اخص از(امهات ) است و (حول )یعنی سال و علت نامگذاری آن است که سال تغییر می‌کند و محول می شود و آن رابه صفت کمال متصف نمود، چون سال دارای اجزاء کثیری است و چه بسا در آن مسامحه شود و بریک سال ناقص به جای کامل اطلاق شود، (لمن اراد ان یتم الرضاعه ):(برای کسانی که بخواهند شیر دهی را کامل کنند).(همان، ج ۲: ۳۶۱)
و آن کشتی، آن ها را از میان امواجی همچون کوه‌ها حرکت می‌داد؛ (در این هنگام،) نوح فرزندش را که در گوشه‌ای بود صدا زد: “پسرم! همراه ما سوار شو، و با کافران مباش!”[۶۲]
