رابطه سببیت
برای تحقق مسئولیت قراردادی وجود رابطه سببیت عرفی بین نقض تعهد و ورود ضرر الزامی است. اثبات وجود این رابطه به عهده مدعی ورود ضرر است یعنی وظیفه مدعی است که ثابت نماید بین تقصیر متعهد و ورود ضرر رابطه سببیت عرفی وجود دارد. البته از شرایط این رابطه مستقیم و بی واسطه بودن آن است.
حال که با اقسام مسئولیت و شرایط تحقق آن آشنا شدیم باید دید آیا نحوه اثبات تقصیر در هر یک از اقسام مسئولیت متفاوت است؟ در پاسخ باید گفت از آنجایی که تحقق هر یک از اقسام مسئولیت متفاوت شیوه اثبات تقصیر در آنها نیز متفاوت میگردد. در مسئولیتهای قراردادی اثبات تقصیر با سهولت بیشتری امکان پذیر است چرا که صرف تخلف از تعهد به منزله تقصیر و خطای متعهد مفروض میگردد مگر اینکه وجود علت خارجی از سوی متخاطی اثبات گردد. سهولت اثبات تقصیر در مسئولیت قراردادی سبب گردیده است محاکم کشورها همواره در صدد برآیند یک رابطه قراردادی میان زیان رساننده و زیاندیده احراز نمایند تا جایی که حتی مسئولیت سازندگان و فروشندگان کالاهای خطرناک و ارائه دهندگان ارزاق عمومی را به قرارداد منسوب و مصرف کننده را از اثبات تقصیر به استناد مسئولیت قراردادی معاف نمایند. در مسئولیتهای خارج از قرارداد اثبات تقصیر با دشواری بیشتری همراه است چرا که زیاندیده علاوه بر اثبات ضرر یا خسارت مکلف است ثابت نماید که ضرر وارده در نتیجه تقصیر زیان رساننده ایجاد شده است. آنچه مشکل است اثبات تقصیر زیان رساننده است چرا که تقصیر خلاف اصل بوده و در پاره‌ای از موارد اثبات آن بسیار دشوار است به گونهای که منجر به رد ادعای مدعی میگردد.
1ـ1ـ2 مفهوم متصدی حمل و نقل دریایی
در هر قسم از حمل و نقل، اشخاصی که بصورت حرفهای به امر حمل و نقل اشتغال دارند به سه دسته تقسیم میشوند:
- ارسال کنندگان
- متصدیان حمل و نقل
- واسطهها که مهمترین آنها فورواردرها میباشند.
محور این پایان نامه بر شناخت مسئولیت متصدیان حمل و نقل استوار است. لذا ابتدا باید متصدی حمل و نقل و اقسام آن را شناخته از مفاهیم و اصطلاحات مشابه تفکیک نمود.
1ـ1ـ2ـ1 متصدی حمل و نقل قراردادی
متصدی در لغت یه معنی «گماشته و پیشکار، مباشر عمل و شغل» آمده است. در اصلاح حقوق، متصدی حمل و نقل کسی است که مسئولیت جابجایی کالایی را از نقطهای به نقطه دیگر بر عهده دارد. در ایران تا پیش از تفکیک قواعد مربوط به رشتههای مختلف حمل و نقل، اعم از دریایی، هوایی یا ریلی؛ قوانین مدنی و تجارت، مرجع تشخیص ماهیت تصدی به حمل و نقل و مسؤولیت در آن بودند. تصویب و الحاق ایران به کنوانسیونهای حمل و نقل بین المللی، مانع از اجرای قوانین تجارت و مدنی در خصوص آن دسته از حمل و نقلهایی که واجد وصف داخلی است، نمی باشد. البته از زمان تصویب قانون دریایی ایران در سال 1343 مسؤولیت متصدی حمل و نقل دریایی، با توجه به مقررات خاص آن قانون تفسیر می شود. در قانون دریایی ایران متصدی حمل و نقل به «متصدی باربری» تعبیر شده و مطابق آن، «به مالک یا اجاره‌کننده کشتی که با فرستنده بار قرارداد باربری منعقد کرده است» متصدی باربری اطلاق می‌شود(بند 1 ماده 52 ق.د.ا). این متن ترجمه ماده 1(a) کنوانسیون لاهه - ویزبی است. در این کنوانسیون با عنوان کریر(carier) از متصدی باربری یاد شده است. اما در کنوانسیون لاهه با این عبارت آمده است: «متصدی حمل شامل مالک یا مستأجر کشتی می شود که با فرستنده کالا قرارداد حمل منعقد می کند.» از آنجا از واژه «شامل» در این کنوانسیون استفاده گردیده است این بحث در میان حقوقدانان پیش آمده است که اشاره به مالک و مستأجر جنبه حصری دارد یا تمثیلی؟ عدهای آن را حصری میدانند اما دیگران از باب تمثیل دانسته و لذا به اشخاص دیگری مانند فورواردر نیز که نه مالک محسوب می شود و نه مستأجر ولی اقدام به انعقاد قرارداد حمل با فرستنده کالا مینماید نیز متصدی اطلاق نموده اند.
در کنوانسیون هامبورگ برای پرهیز از این مشکلات تعریفی واضح تر از متصدی به عمل آمده است و لذا متصدی حمل و نقل (کریر) به کسی اطلاق شده است که «قرارداد حمل و نقل دریایی کالا توسط او یا به نام او با فرستنده منعقد گردد» (بند 1 ماده یک کنوانسیون هامبورگ). مطابق این تعریف، ملاک ترتب عنوان متصدی، مالک یا مستأجر بودن کشتی نیست بلکه هر شخصی با فرستنده کالا قرارداد حمل منعقد کند متصدی است.
تقی زاده، ابراهیم، حقوق حمل و نقل دریایی، پیشین، ص 81.
[2] Fault
[3] Oblige wrong
کاتوزیان، ناصر، مسئولیت مدنی ضمان قهری، پیشین، ص 106.
تقی زاده، ابراهیم، حقوق حمل و نقل دریایی، پیشین، ص 84.
[6] Shippers
[7] Cariers
[8] Intermediers
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، نسخه الکترونیکی، ذیل واژه متصدی، در دسترس در:www.loghatnaameh.com/
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوقی، پیشین، 1388ص 80.
تقی زاده، ابراهیم، حقوق حمل و نقل دریایی، پیشین، ص 50.
