۹۱۲

۴-۳- فراسنجه­های خونی
فراسنجه­های خونی تحت تاثیر عوامل متعدد از قبیل نوع گونه، جنسیت، سن، فصول مختلف سال و ویژگی­های فیزیکوشیمیایی آب از قبیل دما، میزان اکسیژن و یا حضور آلاینده­های مختلف قرار دارد [۱۹]. بنابراین با توجه به کثرت فاکتورهای موثر، در این مطالعه بررسی فراسنجه­های خونی تنها به تفکیک ایستگاه­های مختلف نمونه­برداری انجام گرفته است. میانگین تعداد گلبول­های قرمز (RBC) در ماهیان ایستگاه چشمه­دیمه، خرسونک، پل صفائیه و چمگردان به ترتیب ۹۵/۰ ± ۰۶/۳، ۹۴/۰ ± ۴۰/۳، ۵۹/۱ ± ۰۴/۳ و ۱۷/۱ ± ۰۲/۳ (۱۰^۶/ میکرولیتر)، میانگین میزان هموگلوبین (Hb) به ترتیب ۳۱/۰ ± ۵۳/۱۰، ۳۰/۰ ± ۶۹/۱۱، ۶۱/۰ ± ۱۴/۹ و ۵۵/۰ ± ۷۳/۱۰ (گرم/ دسی­لیتر) و میانگین میزان هماتوکریت (HCT) به ترتیب ۹۷/۰ ± ۸۵/۳۰، ۹۵/۰ ± ۶۸/۳۴، ۸۴/۱ ± ۰۰/۲۸ و ۴۵/۱± ۳۳/۳۰ (درصد) محاسبه شد(جدول ۴-۳). از آنجایی­که میزان هموگلوبین، هماتوکریت و گلبول­های قرمز خون همبستگی بسیار بالایی با یکدیگر دارند، انتظار می­رود الگوی مشابهی در افزایش و کاهش این شاخص ­ها مشاهده شود [۱۹]. در ایستگاه­های مختلف نمونه­برداری، اختلاف میانگین این سه شاخص­ معنی دار نبود. اثرات ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز بر این دسته از فراسنجه­های خونی بسیار متنوع و در مطالعات مختلف متناقض بوده است. در اغلب این مطالعات بر روی بسیاری از ماهیان از جمله Labeo rohita، Gobius melanostomus و Anguilla anguilla، این سه شاخص پس از در معرض­گذاری با انواع مختلف از آفت­کش­ها کاهش یافته است [۷۲، ۹۷، ۱۱۱]. کاهش میزان اریتروسیت­ها و درنتیجه کاهش هموگلوبین ناشی از آن معمولاً به تجمع ترکیبات آب­گریز در غشای گلبول­های قرمز و تخریب آن و یا استرس اکسیداتیو^[۱۲۲] (مثلا عدم توانایی در تبدیل مت­هموگلوبین به هموگلوبین توسط سیستم­های آنزیمی)، آسیب­های ساختاری در بافت­های خون­ساز ماهی از قبیل کلیه و طحال و سایر اثرات ناشی از حضور آلاینده­ها نسبت داده می­ شود [۳۱، ۵۳، ۶۹].

در مطالعات دیگری که بر روی تیلاپیای نیل (Oreochromis niloticus) انجام شد، نشان داد که در معرض­گذاری این گونه با غلظت­های مختلف زیست­کش کلروپیریفوس^[۱۲۳] اثر معنی­داری بر شاخص ­های مذکور ندارد [۳۸]. تیمار Prochilodus lineatus با سیپرمترین^[۱۲۴] و قزل­آلای رنگین کمان با بی­فنترین^[۱۲۵] نیز هیچ تغییر معنی داری را در این سه شاخص نشان نداد [۷۷، ۱۰۷]. دلیل احتمالی تولید اریتروسیت­ها به میزان طبیعی در مناطق آلوده به ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز، وجود مکانیسم جبرانی برای جذب اکسیژن و در نتیجه رهاسازی بیش­تر گلبول­های قرمز از طحال است [۸]. برخی از این ترکیبات سبب ایجاد جراحاتی در آبشش می­شوند و در نتیجه مانع از جذب اکسیژن و ایجاد شرایط هایپوکسی می­گردند. بنابراین به منظور جبران ظرفیت حمل اکسیژن در خون، تعداد بیش­تری اریتروسیت تولید می­ شود [۳۵، ۹۴]. وجود شرایط کمبود اکسیژن و کم­خونی هر دو از طریق ایجاد بازخور منفی سبب افزایش تولید اریتروست­ها و در نتیجه جبران کاهش آن­ها در نتیجه حضور ترکیبات مخرب سیستم درون­ریز می­شوند [۱۰۴]. با توجه به بالا بودن دمای آب و کاهش ظرفیت حفظ اکسیژن و کم بودن میزان اکسیژن محلول در ایستگاه چمگردان نسبت به سایر ایستگاه­های نمونه­برداری، وجود شرایط کمبود ­اکسیژن در این ایستگاه و در نتیجه افزایش تولید اریتروسیت­ها به منظور جبران شرایط هایپوکسی قابل انتظار است (جدول ۴-۲).
جدول ۴-۳) میانگین ± انحراف معیار برخی از فاکتورهای خونی در عروس­ماهی زاینده­رود P. esfahani در ایستگاه­های مختلف.